Çin, ailelerini ‘rehin’ tutarak yurtdışındaki Uygurlara baskı yapıyor

Araştırmacılar, Çin’in yurtdışında yaşayan Uygurları geride bıraktıkları aileleriyle tehdit ederek insan hakları gönüllülerinin yurtdışındaki faaliyetleri hakkında bilgi toplamaya çalıştığını söylüyor. Uygur mülteciler ve gönüllüler BBC’ye bu tür tehdit taktiklerinin toplumu bölen derin bölünmelere yol açtığını söylediler.

Alim’in annesi ekrana gelir gelmez “Sevgili oğlum, sen ölene kadar seni göremeyeceğim diye korktum” diyor.

Alim -gerçek adı değil- toplantının kafasını karıştırdığını söylüyor.

Bir video bağlantısı yoluyla yapılan bu röportaj, Alim’in 6 yıl önce ülkesinden kaçıp Birleşik Krallık’ta sığınma başvurusunda bulunmasından bu yana annesiyle yaptığı ilk düzgün konuşma.

Ancak görüşme başkasının gözetiminde yapıldığı için heyecanına burukluk da karışır. Kuzeybatı Çin’de yaşayan birçok Müslüman Uygur azınlığın tüm üyeleri gibi, Alim’in annesi de gözetim ve kontrol altında yaşıyor. Hiçbir zaman doğrudan birbirlerini arayamazlar.

Daha önce aracı bir kişi bir telefondan Alim’i, diğer telefondan annesini görüntülü arayarak aradı, ardından telefonları yüz yüze tutarak konuşmalarına izin verdi. Ancak bu şekilde birbirlerinin gölgesini görüp boğuk bir ses duyabiliyorlardı ve toplantı sırasında sık sık birlikte ağlıyorlardı.

Alim, görüşmeyi ayarlayan kişinin Çinli bir polis memuru olması nedeniyle bir bedeli olacağını bile bile annesiyle görüştüğünü söylüyor.

Görüşmeyi yapan polis daha sonra bu kez Alim’i aradı ve Alim’den İngiltere’deki Uygur insan hakları gruplarının toplantılarına katılarak bilgi toplayıp iletmesini istedi.

Kendisinin ajan olarak hareket etmesini talep eden telefon görüşmelerinin kayıtlarını BBC ile paylaşan Alim, “Londra’da Çin’i protesto etmek için ne zaman bir gösteri olsa, arayıp kimin katıldığını soruyorlar” diyor.

Alim’e ayrıca, çoğu İngiliz vatandaşı olan Çinli insan hakları gruplarının liderleriyle onları akşam yemeğine götürmesi ve faturayı ödemesi için arkadaş olması için para teklif edildi.

Polis ayrıca, bunu şüphe uyandırmadan yapabilmesi için bir paravan şirket kurmayı teklif ediyor. Alim’e de bu amaçla birçok paravan şirketin birçok kişi adına kurulduğu söylenir.

Kabul etmezse ailesinin zarar göreceği tehdidi Alim’i çıkmaza sokar.

Hükümetlerin yurtdışındaki muhalefet faaliyetlerini kontrol etmek ve denetlemek için kullandıkları taktikler. sınır ötesi baskıdenir.

Araştırmalar, insanların aileleriyle birlikte doğal manzaralarının Çin polisi tarafından ülke dışındakilere boyun eğdirmek için yaygın bir yol olarak kullanıldığını gösteriyor.

İngiltere’deki Sheffield Üniversitesi’nden Dr David Tobin, meslektaşı Nyrola Elima ile birlikte bu konudaki en kapsamlı çalışmalardan birini yürütmüştür.

İki uzman, çeşitli ülkelerde 200’den fazla Uygur mülteciyle görüştü. Dr Tobin, Çin dışında yaşayan tüm Uygurların sınır ötesi baskıyla karşı karşıya olduğunu söylüyor.

“En temel taktik, ayrılmış ailelerle temas kurmak” diyor. Telefon görüşmeleri mümkün olduğunda bile Çin’deki ailelerin telefonu açmadığını açıklıyor. Ayrıca telefonların sürekli dinlendiğine ve doğrudan temas kurmanın aileyi tehlikeye atacağına dair inancın da olduğunu söylüyor.

Gurbetçinin ailesinden ayrılması, Çin polisine, denetimli bir görüşme teklifi ve kabul etmezse ailesi için olumsuz sonuçlara yol açacağı tehdidi ile müdahale etme ve onu boyun eğdirme fırsatı verir.

Dr Tobin, Birleşik Krallık’ta yaşayan yaklaşık 400 Uygurdan 48’iyle görüştü. Üçte ikisi, Çin polisinin kendileriyle doğrudan temasa geçtiğini, onları casusluk yapmaya zorladığını, insan hakları faaliyetlerinde bulunmamaları ve medyaya röportaj vermemeleri için baskı yaptığını söyledi.

Birleşik Krallık’ta yaşayanlardan daha kötü durumda olan mülteci grupları da var.

50.000 kişilik Uygur diasporası – Çin dışındaki en büyük Uygur nüfusu – ve geleneksel olarak Uygurlar için güvenli bir bölge olarak kabul ediliyor türkiyeAraştırma için görüşülen 148 kişiden yüzde 80’i Çinli yetkililerden benzer tehditlere maruz kaldığını söyledi.

2013 yılında Çin’den kaçan Abdurehim Paraç, 2014 yılında İstanbul’a geldi.

“Türkiye daha önce bildiğimiz yerlerden farklıydı. İstediğimiz yere gidebilirdik. Polis bizi taciz etmedi. Böyle bir hayatın mümkün olduğunu hayal bile edemezdim” diyor.

Ancak son yıllarda Türkiye’deki Uygurlar için de durum değişti.

Çin polisinin insanları gözetleyerek birbirini takip etmesi ve insanları gözetlemek için birbirine baskı yapması, buradaki mülteci toplumundaki dayanışma ve birlik duygusunu bozduğu söyleniyor.

Facebook’ta paylaşılan bir görüntüde, memleketi tarafından yakalanıp dövüldüğü anlaşılan genç bir Uygur, Çin rejimi için casusluk yaptığını itiraf ediyor.

Videonun hangi bağlamda çekildiği bilinmemekle birlikte İstanbul’daki Uygur diasporası tarafından paylaşılıyor ve itirafta bulunan kişi sosyal medyada geniş çapta kınanıyor.

Abdurehim Paraç, bu tür paylaşımların çoğalmasında etkili olduğunu açıklıyor:

“Gençler Uygurlarla ilgili protestolara ve mitinglere katılmaktan çekiniyor. İşin içine casusların girmesinden korkuyorlar. Çin’in taktiği işe yarıyor” diyor.

Dr Tobin, Türkiye’deki yetkililerin bu durumun farkında olduğunu ancak tepki vermekte yavaş kaldığını düşünüyor; “Bir ülke yatırımlar için Çin’e ne kadar bağımlıysa, onunla işbirliği yapma veya olaylara göz yumma olasılığı o kadar yüksek” diyor.

Türkiye’nin son yıllarda Çin’e yakınlaştığı izlenimi oluşmakta ve bu bağlamda Uygur toplumunu savunma taahhüdü sorgulanmaktadır.

Türk hükümeti bu konudaki sorularımızı yanıtlamadı.

Ancak Çin, yalnızca ekonomik çıkarlarda güçlü bir elinin olduğu ülkelerdeki diasporayı hedef almıyor.

Washington DC’de Uygur İnsan Hakları Projesi gönüllüsü olan ve ABD’de yaşayan Julie Millsap, Çinli yetkililerin de eşinin ailesi aracılığıyla kendisine baskı yapmaya çalıştığını anlatıyor.

Millsap’in karısı Han Çinlisi, yani ülkedeki en büyük etnik topluluğa mensup ve Çin’de tanışan çift, 2020’de ABD başkentine göç etti.

Julie Millsap burada Uygurlarla ilgili kampanyalara katılınca Çin polisi, kocasının Çin’deki ailesinin “arkadaş olmak istiyorum” diyerek kapılarını çalmaya başladı.

Millsap ve karısı, karısının kız kardeşinin telefonundan Julie’nin çocuklarının “yetim” kalabileceğine dair yazdığı tehdit mesajları almaya başladı. Julie, mesajların yengesinin tarzı olmadığını, polis tarafından basıldığını düşünüyor.

Bir gün, Washington’daki kocası ile Çin’deki kız kardeşi arasında yapılan bir görüntülü görüşme sırasında, polis “tesadüfen” baldızını ziyarete geldi. Böylece Julie polisleri kaydetme ve onlarla doğrudan konuşma fırsatı buldu.

“Kekeliyordu ve kötü niyeti olmadığını söyledi” diyor.

Çin polisi Julie’ye ABD ile Çin arasındaki ilişkilerin “hassasiyeti” nedeniyle polisin bölgedeki ABD’de akrabaları olan tüm aileleri ziyaret ettiğini söyledi.

Julie, beyaz bir Amerikalının ve etnik bir Han Çinlisinin ailelerinin bir Uygurunkinden çok daha dindar olduğunu biliyor. “Ama yine de polis tacizinden, tehditlerden ve çirkin bir günlük gerçeklikten bahsediyoruz” diyor.

Çinli yetkililerin kendisi gibi yabancı uyruklu kişilere karşı bile tereddüt etmeden nişan alabilmesini rahatsız edici buluyor.

ABD yönetimi soruna resmi bir çözüm aramaya başlıyor.

Mart ayında Amerikalı senatörler, Sınır Ötesi Baskı Politikaları Yasa Tasarısını gündemlerine aldılar. Bu makale, sınır ötesi bireylerin ailelerini tehdit etmeyi içeren “dolaylı baskı” yöntemi de dahil olmak üzere bir dizi baskıcı sistemi listeler.

Tasarı onaylanırsa, bu tür tehditleri bildirmek için özel bir ihbar hattı da kurulacak ve Kongre, maddede belirtilen hataları yapanlara mümkünse yaptırım uygulayabilecek.

Norveç’te yaşayan bir insan hakları gönüllüsü olan Abdulweli Ayup, ABD Kongresi’nden geçecek yasanın doğru yönde atılmış bir adım olacağını ancak Batılı hükümetlerin daha fazla adım atması gerektiğini söylüyor.

Ayup, taciz ihbarı yapıldığında doğrudan Çin hükümetinin sorgulanması ve adı geçen aileler için güvenlik talebinde bulunulması gerektiğini düşünüyor.

Ayup, Batılı hükümetlere hitaben, “Biz sizin vatandaşlarınız, komşularınız ve vergi mükellefleriniz. Hükümetlerimizin bazı sorumluluklar üstlenmesi gerekiyor.”

Dr Tobin ise bu konuda pozisyon alırken yaşanabilecek sorunlar olduğuna dikkat çekiyor:

“Örneğin, ‘Ailenizi görmek ister misiniz?’ “Sormak suç değil. Toplumda güvensizlik ve bölünme yaratan, akıl sağlığı sorunlarına ve travmaya neden olan bir tehdit olduğunu biliyoruz. Ama yine de bu soruyu sormak İngiliz topraklarında bir suç değil.”

İngiltere İçişleri Bakanlığı, yurtdışındaki muhalifleri sindirme girişimlerinin “kabul edilemez” olduğunu ve kolluk kuvvetlerine bildirilmesi gerektiğini ve sınır ötesi baskıyla ilgili bir soruşturmanın tamamlanmak üzere olduğunu söyledi.

Londra’daki Çin Büyükelçiliği de sorularımız üzerine yazılı bir açıklama yaparak sınır ötesi baskı iddialarının “tamamen asılsız” olduğunu söyledi. Çin hükümetinin “yasalar çerçevesinde Uygurları ve sınır ötesi akrabalarıyla iletişimlerini koruduğunu” kaydetti.

Başta adı geçen İngiltere’de yaşayan Uygurlardan Alim, yaşadıklarını polise bildirmedi ancak Londra’da yaşayan bir Uygur hakları grubu tarafından casusluk yapması için baskı gördüğünü itiraf etti.

Grubun liderlerinden biri BBC’ye bu tür anlatıların çok yaygın olduğunu ancak aldıkları verilere göre Çin polisinden gelen tüm işbirliği taleplerinin hızla reddedildiğini söyledi.

Alim, kararını vermeden önce ciddi bir iç hesaplaşma yaşadı.

“Ailem için başkalarına ihanet etmenin milletimi satmak anlamına geleceğini anladım. Bunu yapamam” diyor.

Çin polisinin tekliflerini, “Bunun bir bedeli varsa ben öderim” diyerek reddetti.